به گزارش صبا، پرویز اجلالی، مدرس دانشگاه، پژوهشگر حوزه هنر و علوم اجتماعی با بیان این‌که پژوهش در سینما نیازمند رویکردی میان‌رشته‌ای و نظری است، گفت: پژوهش‌های سینمایی در ایران به دلیل غلبه نگاه فنی و مهارتی در دانشگاه‌ها، عمق لازم را ندارند و برای ارتقای این حوزه باید نظام آموزشی سینما از نو بازتعریف شود.

اجلالی با بیان اینکه پژوهش در حوزه سینما دشوار است، گفت: سینما برخلاف رشته‌های علمی مانند فیزیک و شیمی، پدیده‌ای تفسیربردار و چندوجهی محسوب می‌شود.

در پژوهش‌های سینمایی نمی‌توان بازنمایی‌های موجود در فیلم را به‌طور مستقیم به واقعیت اجتماعی نسبت داد زیرا فیلم، هم یک اثرهنری است و هم یک متن فرهنگی که در بستر خاصی از معنا شکل می‌گیرد.

وی با اشاره به ماهیت پیچیده تحلیل فیلم تأکید کرد: همین امر کار پژوهشگر را دشوار می‌کند و او باید به دانش‌هایی فراتر از سینما مجهز باشد ضمن اینکه پژوهشگر سینما باید با فلسفه، جامعه‌شناسی، تاریخ هنر و مطالعات فرهنگی آشنا باشد تا بتواند معناهای پنهان در آثار را تحلیل کند.

اجلالی با اشاره به اینکه بخش عمده‌ای از پژوهش‌های سینمایی در ایران در سطح توصیف باقی می‌مانند ، ادامه داد: نقد فیلم بر تحلیل اثر واحد تمرکز دارد در حالی‌که پژوهش به دنبال کشف الگوها و روندهای فرهنگی در مجموعه آثار است. پژوهش یعنی فراتر رفتن از فیلم و درک نظام معنایی‌ای که فیلم‌ها در دل آن تولید می‌شوند.

ضعف آموزش نظری در دانشگاه‌ها

این پژوهشگر سینما با اشاره به وضعیت آموزش در دانشگاه‌ها ، اظهار داشت: ضعف عمده در نظام آموزشی ما، کم‌توجهی به آموزش نظریه‌های سینمایی و میان‌رشته‌ای است. دانشجویان سینما در ایران بیش از آن‌که با نگاه تحلیلی و نظری تربیت شوند، با نگاه تولیدی و فنی آموزش می‌بینند. در حالی که در دانشگاه‌های معتبر جهان، رشته «مطالعات سینمایی» اساساً شاخه‌ای نظری است و دانشجو از ابتدا با فلسفه هنر، جامعه‌شناسی و ادبیات مواجه می‌شود.

وی با بیان اینکه سینما صرفاً مهارتی فنی نیست، بیان داشت: سینما پدیده‌ای فرهنگی است که باید در متن تحولات اجتماعی و تاریخی فهم شود. اگر آموزش دانشگاهی این بعد فرهنگی را نادیده بگیرد، طبیعی است که فارغ‌التحصیلانش توانایی پژوهش و تحلیل عمیق سینمایی را نخواهند داشت.

اجلالی تصریح کرد: راهکار اصلاح این وضعیت، ایجاد رشته‌ای مستقل با عنوان «مطالعات سینمایی» است تا دانشجویان بتوانند به جای تمرکز بر کارگردانی و تصویربرداری، بر تحلیل نظری سینما متمرکز شوند.

در بسیاری از کشورها، دوره کارشناسی سینما برای آموزش مهارت‌های فنی طراحی شده و تحصیلات تکمیلی به مطالعات فیلم اختصاص دارد؛ در حالی که در ایران این تفکیک وجود ندارد و همین مسئله مانع شکل‌گیری پژوهش‌های جدی شده است.

ضرورت پیوند میان دانشگاه و بدنه سینما

اجلالی با بیان این‌که جدایی میان دانشگاه و بدنه سینما یکی از مشکلات اساسی است، خاطرنشان کرد: نبود ارتباط دوسویه میان پژوهشگران و فیلم‌سازان باعث می‌شود هر یک در دنیای خود بمانند؛ دانشگاه از واقعیت‌های سینما دور می‌شود و سینماگران نیز به یافته‌های پژوهشی بی‌اعتمادند.

وی افزود: اگر دانشگاه بتواند از طریق برگزاری نشست‌های تخصصی و دعوت از فیلم‌سازان به عنوان استاد مدعو، زمینه تبادل تجربه را فراهم کند، نظریه و عمل به یکدیگر نزدیک‌تر خواهند شد.

این پژوهشگر سینما خاطرنشان کرد: همان‌طور که سینماگران باید نگاه نظری و فرهنگی را جدی بگیرند، پژوهشگران نیز باید زبان سینما را بشناسند و از فضای عملی آن غافل نشوند. ارتباط متقابل میان دو حوزه، شرط اصلی رشد پژوهش سینمایی است.

پژوهش سینمایی؛ فعالیتی پسینی و اثرگذار

اجلالی با اشاره به ماهیت پژوهش سینمایی تصریح کرد: پژوهش در سینما معمولاً پس از تولید فیلم انجام می‌شود و هدف آن تحلیل و تفسیر آثار است، نه مداخله مستقیم در روند تولید. با این حال، نتایج پژوهش می‌تواند به‌صورت غیرمستقیم بر سیاست‌گذاری فرهنگی و حتی جهت‌گیری‌های هنری تأثیر بگذارد.

وی در ادامه افزود: در تاریخ سینمای جهان نمونه‌های متعددی وجود دارد که پژوهش‌های سینمایی توانسته‌اند نشانه‌های تحولات اجتماعی را آشکار کنند. برای مثال، برخی جامعه‌شناسان آلمانی در دهه ۳۰ میلادی با تحلیل فیلم‌های آن دوران به گسترش گرایش‌های ناسیونالیستی پی بردند و همین مطالعات بعدها به درک بهتر زمینه‌های ظهور فاشیسم کمک کرد.

اجلالی افزود: در ایران نیز اگر پژوهش‌ها با روش علمی انجام شود، می‌توان از خلال تحلیل فیلم‌ها به درک عمیق‌تری از وضعیت فرهنگی جامعه دست یافت و حتی از آسیب‌های اجتماعی پیشگیری کرد.

نقش جوایز پژوهشی در تقویت مطالعات سینمایی

این پژوهشگر با اشاره به اهمیت جوایز پژوهشی همچون جایزه پژوهش سال سینمای ایران، گفت: برگزاری جایزه پژوهش سال سینمای ایران اقدام مثبتی است اما باید توجه بیشتری داشت تا کیفیت آثار پژوهشی ارتقا پیدا کند.

وی با بیان اینکه جایزه می‌تواند انگیزه ایجاد کند، ادامه داد: آنچه اهمیت دارد، اعتبار علمی و محتوایی پژوهش‌هاست. باید میان آثار تألیفی و ترجمه‌ای تمایز قائل شد. ترجمه نظریه‌های مهم سینمایی ارزشمند است، اما پژوهش ملی زمانی معنا دارد که بر اساس داده‌های بومی و فیلم‌های ایرانی انجام شود. ایجاد آرشیو جامع فیلم و اسناد سینمایی برای دسترسی پژوهشگران ضروری است و بدون آن، پژوهش‌های عمیق امکان‌پذیر نخواهد بود.

سه محور اصلی پژوهش در سینمای ایران

اجلالی در بخش دیگری از سخنان خود سه محور اصلی را برای توسعه پژوهش‌های سینمایی برشمرد و گفت: نخستین محور، پژوهش در زمینه هویت و وحدت ملی است. ایران کشوری با اقوام گوناگون است و سینما می‌تواند نقشی مؤثر در تقویت انسجام فرهنگی داشته باشد. ساخت فیلم‌هایی در مناطق مختلف کشور نه‌ تنها تهدید نیست، بلکه فرصتی برای گفت‌وگوی فرهنگی میان اقوام است.

وی محور دوم را پژوهش در زمینه جوانان و فرهنگ معاصر دانست و افزود: نسل جدید در مواجهه با حجم بالای محتوای مجازی، نیازمند بازشناسی هویت فرهنگی خود است. سینما می‌تواند این هویت را بازآفرینی کند و ارزش‌های تاریخی و ملی را به شیوه‌ای هنری منتقل نماید.

اجلالی محور سوم را پژوهش درباره مسائل زنان عنوان کرد و افزود: تحولات گفتمان زنان در سینمای ایران پس از انقلاب، یکی از مهم‌ترین موضوعات پژوهشی است. پژوهش می‌تواند به تعادل و واقع‌گرایی در بازنمایی زن ایرانی در آثار سینمایی کمک کند.

کاربردی‌سازی پژوهش‌ها و حضور مشاوران علمی

این پژوهشگر با تأکید بر لزوم کاربردی‌سازی نتایج پژوهش‌ها گفت: پژوهش‌های نظری به‌طور مستقیم فیلم نمی‌سازند اما می‌توانند بنیان فکری فیلم‌سازان را تقویت کنند. هرچه دانش کارگردان نسبت به تاریخ و جامعه عمیق‌تر باشد، نگاهش به جهان در فیلم نیز پخته‌تر خواهد بود بنابراین باید پژوهش را فرایندی برای ارتقای اندیشه سینمایی دانست نه صرفاً ابزاری در خدمت تولید.

وی با اشاره به تجربه دیگر کشورها خاطرنشان کرد: در بسیاری از پروژه‌های سینمایی جهان از مشاوران فرهنگی، تاریخی و اجتماعی استفاده می‌شود تا اثر از نظر محتوایی و تاریخی معتبر باشد. در ایران نیز لازم است چنین سازوکاری نهادینه شود تا پژوهش در خدمت افزایش کیفیت آثار قرار گیرد.

نهادسازی و استقلال فرهنگی در پژوهش سینما

اجلالی با بیان اینکه یکی از موانع اساسی توسعه پژوهش در ایران، نبود نهاد مستقل مطالعات سینمایی است، گفت: اگر مرکزی مستقل با بودجه و برنامه‌ریزی بلندمدت برای پژوهش سینمایی ایجاد شود، می‌توان مسیر علمی و منسجمی برای آینده سینمای کشور طراحی کرد.

وی ادامه داد: تجربه کشورهای فرانسه، ژاپن و ایتالیا نشان می‌دهد که مراکز ملی مطالعات سینمایی، نقش مهمی در سیاست‌گذاری فرهنگی ایفا می‌کنند و بدون دخالت در تولید فیلم، بر تحلیل، آرشیو و پژوهش متمرکزند. قطعا ایجاد چنین مرکزی در ایران می‌تواند گامی مهم برای تثبیت هویت فرهنگی و استقلال فکری سینمای ملی باشد.

سینمای اندیشمند محصول جامعه‌ای است که به پژوهش و تفکر علمی بها می‌دهد

این مدرس دانشگاه تاکید کرد: پژوهش سینمایی در ایران هنوز در آغاز راه است و برای رشد آن باید مفهوم پژوهش از نو تعریف شود.پژوهش در سینما تنها تحلیل فیلم نیست، بلکه مطالعه فرهنگی جامعه از خلال سینماست. تا زمانی که این نگاه میان‌رشته‌ای در دانشگاه‌ها و نهادهای فرهنگی نهادینه نشود، سینمای ایران در بعد فکری رشد نخواهد کرد.

اجلالی با اشاره به اینکه آینده سینمای ایران وابسته به تربیت فیلم‌سازان اندیشمند و پژوهشگر است، گفت:  دانشگاه‌ها باید به جای تمرکز صرف بر آموزش مهارت‌های فنی، بر پرورش تفکر نظری و فرهنگی هنرجویان تمرکز کنند.

وی در پایان بیان داشت: سینمای اندیشمند محصول جامعه‌ای است که به پژوهش و تفکر علمی بها می‌دهد و اگر بخواهیم سینمای ایران در سطح جهانی بدرخشد، باید پژوهش را به عنوان پایه‌ای فرهنگی و نه صرفاً دانشگاهی در سیاست‌گذاری سینما وارد کنیم.

هشتمین دوره جایزه پژوهش سال سینمایی به دبیری «علیرضا اسماعیلی» نیمه دوم آذرماه همزمان با هفته پژوهش برگزار می‌شود.