پگاه زارعی/ صبا؛ نشست خبری و آیین رونمایی از پوستر نهمین دوره جشنواره تلویزیونی مستند، صبح سه‌شنبه ۲۰ آبان‌ماه ۱۴۰۴ با حضور حسین‌ زارع‌زاده مدیر شبکه مستند سیما و دبیر این دوره از جشنواره، در مرکز همایش‌های سازمان صدا و سیما، سالن مذاکرات برگزار شد.

این جشنواره در بخش‌های «فیلم مستند»، «مجموعه مستند»، «عکس مستند»، «مستندنگاری» و «گزارش تصویری ـ خبری» و همچنین در بخش‌های ویژه‌ی «ایران عزیز»، «محیط زیست» و «تولید ایرانی» برگزار می‌شود. فراخوان نهمین دوره نیز در تیرماه سال جاری منتشر شده است.

در آغاز این نشست، حسین زارع‌زاده دبیر جشنواره، ضمن گرامی‌داشت روح زنده‌یاد همایون ارشادی بازیگر سینما و تلویزیون، با اشاره به شرایط خاص امسال و تأثیر حوادث اخیر بر روند برگزاری جشنواره گفت: همان‌طور که می‌دانید امسال اتفاقاتی رخ داد که صدا و سیما در متن آن بود؛ از جمله جنگ ۱۲ روزه و جنایتی که رژیم صهیونیستی علیه رسانه ملی ایران مرتکب شد. در همین راستا مستندهای متعددی تولید و از تلویزیون پخش شد. با این حال، این وقایع سبب شد تقویم جشنواره و روند نمایش آثار دستخوش تغییر شود.

وی افزود: شبکه مستند مخاطبان پیگیر و فعالی دارد و وظیفه اصلی ما در جشنواره، تبیین و بازنمایی واقعیت است. پس از ابلاغ سند تحول رسانه ملی و تأکید بر عدالت‌گستری، شبکه مستند نیز این محور را در جشنواره مدنظر قرار داده و سعی کرده از تمرکزگرایی دور شود؛ به همین دلیل در سال‌های اخیر مراسم اختتامیه جشنواره در شهرهای مختلف کشور از جمله کاشان و همدان برگزار شده است.

زارع‌زاده در ادامه با اشاره به اهداف بخش‌های مختلف جشنواره توضیح داد: در بخش ایران عزیز می‌خواهیم از زیبایی‌ها و ظرفیت‌های کشور بگوییم، در بخش محیط‌زیست بر مسائل زیست‌محیطی تمرکز داریم و در بخش تولید ایرانی نیز تلاش می‌کنیم از کارآفرینی و حمایت از تولید ملی سخن بگوییم. یکی از برکات برگزاری اختتامیه در شهرستان‌ها نیز همین معرفی نقاط مختلف کشور به مخاطبان است.

مدیر شبکه مستند سیما درباره مشارکت مردمی در داوری آثار نیز سخن گفت: در جریان دو ماه پخش آثار از شبکه مستند، چندصد هزار پیامک از سوی مخاطبان دریافت کردیم و مردم در داوری آثار نقش فعالی داشتند. این مشارکت گسترده نشان می‌دهد که جشنواره تلویزیونی مستند تنها رویدادی است که به‌طور هم‌زمان در همه حوزه‌های مستند ورود کرده است.

به گفته دبیر جشنواره، سال گذشته بخش مستندنویسی به جشنواره افزوده شد و امسال نیز بخش‌های تازه‌ای از جمله «کتاب مستند» و «گزارش تصویری ـ خبری» اضافه شده‌اند. همچنین برای نخستین‌بار مجموعه‌های مستند تلویزیونی نیز در روند پخش و داوری قرار می‌گیرند.

زارع‌زاده درباره روند برگزاری و تقویم جشنواره گفت: نمایش آثار از ۲۴ آبان‌ماه با پخش مجموعه مستندها از شبکه مستند آغاز می‌شود. در زمان برگزاری جشنواره سینماحقیقت، پخش آثار متوقف خواهد شد و سپس ادامه می‌یابد. با توجه به جنگ ۱۲ روزه و تولید مستندهای متعدد درباره آن، مهلت ارسال آثار تا پایان آبان تمدید شده است؛ به‌جز بخش مجموعه مستند که طبق برنامه ادامه پیدا می‌کند.

وی همچنین از تشکیل شورای سیاست‌گذاری جشنواره خبر داد و عنوان کرد: با بررسی‌های انجام‌شده، به این نتیجه رسیدیم که وجود شورای سیاست‌گذاری برای هم‌فکری و رفع چالش‌ها ضروری است. این شورا متشکل از چهره‌های شاخص سینمای مستند از جمله احمد ضابطی‌جهرمی، محمد حمیدی‌مقدم و نفیسه مرشدزاده است و برای نخستین‌بار در ساختار جشنواره شکل گرفته است.

زارع‌زاده از رشد چشمگیر تعداد آثار ارسالی خبر داد و گفت: تا این لحظه بیش از سه‌هزار اثر به دبیرخانه رسیده و با تمدید زمان ارسال، پیش‌بینی می‌کنیم آثار بیشتری نیز دریافت شود. در دوره نهم، شاهد جهش قابل‌توجهی در جوایز، برگزاری کارگاه‌های تخصصی در زمان اختتامیه و همچنین برپایی نمایشگاه عکس از آثار منتخب خواهیم بود. مکان برگزاری مراسم اختتامیه نیز با توجه به تغییر تقویم جشنواره، در دست بررسی است.

دبیر نهمین جشنواره مستندهای تلویزیونی اظهار کرد: تفاوت اصلی جشنواره مستند تلویزیونی با سایر جشنواره‌ها در نحوه پخش آثار است. در جشنواره‌های دیگر معمولاً آثار منتخب در سالن‌های سینما و طی بازه‌ای مشخص، مثلاً پنج تا ده روزه، اکران می‌شوند و مخاطبان محدودی در همان شهر امکان تماشای آن‌ها را دارند.

وی ادامه داد: اما در جشنواره مستند تلویزیونی، ما با پخش سراسری از آنتن رسانه ملی روبه‌رو هستیم؛ یعنی پرده سینما جای خود را به صفحه تلویزیون داده و مستندها به‌صورت رایگان در اختیار همه مردم ایران، در سراسر کشور، قرار می‌گیرند. این همان بخشی از عدالت رسانه‌ای است که برای ما اهمیت دارد، اینکه مخاطبان در شهرها و روستاهای مختلف که امکان حضور در جشنواره‌های سینمایی را ندارند، بتوانند آثار را ببینند و نظر بدهند.

زارع‌زاده بیان کرد: در حال حاضر که هنوز چند روز تا آغاز پخش باقی مانده، فرایند داوری اولیه و انتخاب آثار در حال انجام است. با این حال پیش‌بینی ما این است که بین ۱۵ تا ۲۰ مجموعه مستند در جشنواره حضور داشته باشند. علت نهایی نبودن عدد دقیق، حساسیت و دقت در بررسی آثار است؛ زیرا بسیاری از مجموعه‌ها موضوعات چالشی دارند و هیئت انتخاب با وسواس درباره آن‌ها نظر می‌دهد.

وی عنوان کرد: اکثر این مجموعه‌ها پیش‌تر از شبکه‌های تلویزیونی پخش شده‌اند. در جشنواره، از هر مجموعه یک قسمت به نمایندگی از کل اثر روی آنتن خواهد رفت تا مخاطبان با فضای آن آشنا شوند. در عین حال، تمام قسمت‌های هر مجموعه در سایت جشنواره و سایت شبکه‌های پخش‌کننده در دسترس هستند تا مردم بتوانند کامل آثار را ببینند و در داوری مردمی شرکت کنند.

زارع‌زاده گفت: در گذشته به‌دلیل تعدد و طولانی بودن مجموعه‌ها مثلاً آثاری با ۱۳ یا ۲۶ قسمت امکان پخش همه قسمت‌ها در جدول جشنواره وجود نداشت. امسال با طراحی ساختاری تازه، تصمیم گرفتیم از هر مجموعه یک قسمت را به‌صورت نمادین پخش کنیم تا هم حق هیچ اثری ضایع نشود و هم مخاطبان بتوانند نگاه جامعی به تولیدات مستند تلویزیون پیدا کنند.

مدیر شبکه مستند عنوان کرد: پخش آثار در ایام جشنواره کاملاً مختص همان بازه زمانی جشنواره است. ما حتی اگر مستندی پیش‌تر هم از تلویزیون پخش شده باشد، برای پخش مجددش در ایام جشنواره مجوز جدید می‌گیریم. طبق پروتکل رسمی جشنواره، صاحبان آثار یا شرکت‌های تولیدکننده با امضای فرم شرکت، به ما اجازه پخش در تلویزیون و سایت جشنواره را فقط برای مدت برگزاری جشنواره می‌دهند. این مجوز محدود به همان ایام است و خارج از آن، اگر بخواهیم اثری را دوباره پخش کنیم، باید مجوز رسمی جدید از صاحب اثر گرفته شود.

زارع‌زاده در پایان ضمن بیان اینکه ۲۶ مجموعه مستند برای قضاوت مردم روی آنتن می‌روند، عنوان کرد: اگر اثر از تولیدات داخلی خود سازمان صداوسیما باشد، مجوز پخش از طریق همان شبکه یا مرکز تولید صادر می‌شود. اما اگر اثر توسط شرکت‌های بیرونی ساخته شده باشد، در صورت نیاز به پخش مجدد پس از جشنواره، از مسیر اداره‌کل تأمین برنامه خارجی معرفی و مجوز رسمی پخش صادر می‌شود. درواقع جشنواره مستند تلویزیونی فقط در ایام برگزاری مجاز به پخش آثاری است که تولیدکنندگان‌شان طی پروتکل رسمی، حق پخش را به ما واگذار کرده‌اند.